استرس
مقدمه
هر شخصی اعم از یک اسکاتلندی کشاورز و روستایی، مادری ساکن حومه شهر و تاجری بلند پرواز، در زندگی خود استرس را تجربه می کند. در گذشته هم بشر تحت استرس قرار می گرفته است. استرس بخش و جزئی از زندگی بشری است و آثار هنری و ادبی دوره های مختلف شاهدی است بر این مدعا. (پاول، 1376، ص 18 )
واژه استرس همچون واژه ایدز و یوگا به راحتی به کار می رود. برخی تصور می کنند با استفاده از ابزار استرس، می توانند شخص، شهامت و موفقیت خود را در زندگی نشان دهند. به طوری که با افتخار از استرس کاری، استرس شهری و استرس خانوادگی صحبت می کنند. اما به هر حال استرس، استرس است و تفاوتی ندارد که برای چه گروهی، نخبه یا عوام، موفق یا ناکام، به کار می رود. اگر استرس مداوم و مزمن شود، دیر یا زود شخص را آشفته و پریشان می کند و او را از پا در می آورد. (کهانا، 1382، ص 6 )
بخش اول- استرس و پاسخ انسان به آن
1-1 استرس چیست
در اصطلاح عام به تنش، فشار یا افسردگی، استرس گفته می شود. در اصطلاح پزشکی هم استرس به افزایش فشار و تنش در سیستم و ساختار بدن دلالت می کند. همان آمادگی جسمی و ذهنی بالایی که لازمه برخورد با شرایط و موقیعت های حاد و بحرانی است. (کهانا، 1382، ص 12 )
1-2 انسان چگونه به استرس پاسخ می دهد
واکنش اشخاص در شرایط پر استرس و پر تنش، بسیار گوناگون و غیر قابل پیش بینی است، به طوری که پاسخ های رفتاری آنها همانند چهره افرادی که در خیابان شلوغ و پر رفت و آمد می بینیم، یا طرح یا نقش روی برگ ها، بسیار متفاوت می باشد. شرایط و وضعیت مشابه و یکسان افراد مختلف و حتی در یک شخص خاص، واکنش های گوناگونی ایجاد می کند که این امر به ذهنیت هر فرد بستگی دارد. (کهانا، 1382، ص 15 )
1-3 پیامد های احتمالی استرس
_ به سلامت آسیب وارد می شود.
_ فشار خون در پاسخ با استرس بالا می رود.
_ افزایش فشار خون ممکن است منجر به سفت شدن رگ ها و حمله های قلبی و سکته شود.
_ فشار خون بالا و اختلال های وابسته به آن، همراه با عامل های ارثی، رژیم غذایی و ورزش تقریبا علت نیمی از تمام مرگ و میر هایی است که در آمریکا و انگلستان رخ می دهند. ( آلتمایر، 1385، ص 217 )
بخش دوم- ابعد مختلف استرس
2-1 رویداد های زندگی
مطالعات متعددی که حاصل تلاش های هولمز و راهه است بیانگر این است که بعضی رویداد های زندگی سبب تغییر و افزایش حساسیت فرد نسبت به بیماری ناشی از استرس می شود. این رویداد های زندگی شامل تغییر بعضی جنبه ها، مانند در خطر افتادن سلامتی، روابط خانوادگی، تغییر وضعیت اقتصادی و زندگی، آموزش، مذهب و مسائل اجتماعی می شود. دامنه شدت این رویداد ها از بحران های جدی زندگی مانند مرگ همسر، یا رویداد های بسیار خفیف، مانند رفتن به تعطیلات یا دریافت بلیطی توقفگاه اتومبیل متغییر است. برای هر شخصی با توجه به تغییرات کلی زندگی که در دوره زمانی رخ داده است، میانگینی در نظر گرفته می شود. (پاول، 1376، ص 17 )
2-2 محیط اجتماعی
بسیاری از محققان معتقد اند که اشخاصی که در یک سبکه اجتماعی وسیعی قرار دارند آثار منفی رویداد های استرس آمیز زندگی کمتر دامنگیرشان می شود و احتمالا کمتر مشکلات سلامتی مربوط به استرس را تجربه می کنند. همچنین به طور گسترده ایی مشخص شده است که وجود نظام های حمایتی طبیعی، از قبیل خانواده های گسترده، گروه های شغلی و اجتماعات موجب تسهیل ممقابله، توانبخشی و بهبودی می شود. ( پاول، 1376 ، ص 19 )
2-3 محیط کار
یک جنبه از زندگی که توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است محیط کار می باشد. صرف نظر از منابع مادی و اقتصادی، کار سبب ارضای تعدادی از نیازهای اساسی انسان می شود نظیر: تمرین های جسمی و روانی، روابط اجتماعی، احساس خود ارزشمندی، اعتماد به نفس و صلاحیت و شایستگی. با وجود این، کار می تواند همچنین منبع استر باشد، که در بخش های بعدی این مقاله به صورت گسترده به آن پرداخته می شود. ( پاول، 1376، ص 20 )
2-4 محیط طبیعی
معلوم شده است که عوامل متعددی در محیط طبیعی یا فیزیکی سبب افزایش سطوح استرس می گردد. به نظر می رسد که ویژگی های محیطی معینی موجب برانگیختگی سیستم عصبی سمباتیک و بروز پاسخ استرس می شود. اگر چه انسان توانایی زیادی برای سازگاری و تطابق با محیط های ناخوشایند منفی دارد، به نظر می رسد که موقعیت های خاصی در زندگی سبب بروز واکنش های ناسازگارانه می گردند. این موقعیت ها آنهایی هستند که مشخص های زیر را دارا هستند: ازدحام جمعیت زیاد یا انزوای شدید، گرما، سرما، نور یا سرو صدای زیاد و محدودیت هایی که مانع از خلوت فرد می شوند. ( پاول، 1376، ص 23 )
بخش سوم: استرس شغلی
3-1 استرس شغلی چیست
استرس شغلی را می توان روی هم جمع شدن عامل های استرس زا و آنگونه وضعیت های مرتبط با شغل دانست که بیشتر افراد نسبت به استرس زا بودن آن اتفاق نظر دارند. به بیان دیگر، استرس شغلی ناشی از شغل، استرسی است که فرد معینی بر سر شغل معینی دستخوش آن شود. کنش متقابل بین شرایط کار و ویژگی های فردی شاغل به گونه ایی است که خواست های محیط کار و در نتیجه، فشار های مرتبط با آن بیش از آن است که فرد بتواند از عهده آن ها بر آید. ( آلتمایر، 1385، ص 36 )
3-2 نشانه های روانی استرس شغلی
نشانه های روانی آن دسته از مشکل های عاطفی و شناختی هستند که بر اثر ناراحتی های ناشی از استرس شغلی بروز می کنند. نا رضایتی از شغل یکی از رایج ترین پیامد های استرس شغلی است. شخصی که از شغل خود ناراضی است، با بی میلی و با تاخیر سرکار خود می آید، و برای آن که کارش را به خوبی لنجام دهد دلیل چندانی نمی بیند. دیگر نشانه های روانی عبارت اند از: افسردگی، اضطراب، ملالت، احساس ناکامی، انزوا و بی زاری. ( آلتمایر، 1385، ص 37 )
3-3 نشانه های جسمانی استرس شغلی
نشانه های جسمانی را مشکل تر می توان تشخیص داد، زیرا در حالی که شرایط کاری معینی با بیماری ها و ناراحتی های جسمانی معینی همراه است، اما دشوار می توان فهمید که این ناخوشی ها تا چه اندازه صرفا معلول شغل و چه اندازه نتیجه دیگر جنبه های زندگی شخص است، مثلا کارگری که در مواقع معینی دچار سر درد می شود، ممکن است خود او کارش را موجب استرسی بداند که منجر به سر درد او شده است، اما چه بسا که ناراحتی های خانوادگی او نیز به همین اندازه در سر درد ها دخیل باشند. ( آلتمایر، 1385، ص 37 )
بخش چهارم: علایم استرس و راه های کاهش آن
4-1 علایم خطر استرس
در استرس، نشانه های معینی وجود دارند که عمومیت دارند. سنجش استرس از جنبه پزشکی را می توان به پزشک وا گذاشت، اما نشانه های بسیاری وجود دارند که خود شما نیز می توانید مشاهده کنید. نشانه ها عبارت اند از:
_ تحریک پذیری به طور کلی، هیجان پذیری شدید، افسردگی
_ ضربان قلب
_خشکی دهان و گلو
_ رفتارهای آنی و بی مقدمه
_ احساس نیاز به گریه کردن
_ ناتوانی در تمرکز حواس
_ احساس ضعف
_خستگی مفرط
_اضطاب و ترس بی دلیل
_ بی خوابی
_ عرق ریزش
_ رفتار های عصبی
_ سر درد های میگرنی ( آلتمایر، 1385، ص 225 )
4-2 راه های کاهش استرس
عامل ایجاد استرس هر چه باشد، ما باید برای کاهش تاثیرات مخرب آن بر جسم و ذهن خود راه هایی بیابیم. چنان چه می توانستیم کلیه عوامل به وجود آورنده استرس را بر طرف کنیم و آن ها را از بین ببریم. به طور فرضی بهشرایطی می رسیدیم که در آن مردان، زنان و کودکان به طور از هرگونه تنش و استرس به دور بودند. که البته این مسئله از لحاظ منطقی غیر ممکن است. زمانی که شخص محرک های بیرونی استرس را از خود دور می کند در درون به خاطر ترس های ناخود آگاه، تجربیات پیشین، تخیلات و پیش بینی های خود استرس تولید می کند. استرس همانند ترس، خوشبختی و آرامش، بخشی از زندگی ما به شمار می آید. از آنجایی که استرس از جمله مقتضیات سرشت ماست، نمی توانیم به طور کامل از استرس و تنش رها شویم. ( کهانا، 1382، ص 220 )
4-3 رفع خستگی در کار
به منظور کاهش استرس، هرکس باید در حین برنامه یکنواخت کاری خود قدری استراحت کند. رفع خستگی و رها کردن کار را می توان با کوچکترین تنوع و تغییر مسیر ساخت و نیازی نیست که شخص حتما استراحت کند و یا خود را به طریقی سرگرم سازد. این تغییر می تواند انجام سرگرمی مورد علاقه، رفتن به دشت و صحرا، اماکن زیارتی، دیدار دوستان و اقوام، فراگیری یک هنر، باغبانی، نوشتن، خواندن، حل جدول و حتی گفتگو با همسرتان باشد. ( کهانا، 1382، ص 221 )
4-4 نیاز انسان به کار
ما به منظور کاهش استرس، ضرورت رفع خستگی از کار را پیشنهاد می کنیم. اما درست به همان اندازه اشتغال به کار در زندگی، برای کاهش استرس ضروری است. کار اگر جذاب و با تشویق و پاداش همراه باشد، چه برای سرگرمی انجام شود و چه به عنوان حرفه دنبال شود، توانایی عظیمی در کاهش استرس دارد. ( کهانا، 1382، ص 224 )
4-5 سرگرمی و کار های ذوقی
یکی از راه های کاهش استرس در عصر مدرن آموختن نوعی کار ذوقی است که در کاهش استرس روزانه شما موثر خواهد بود. علاقه، توجه و استعداد شما معطوف کار ذوقی شما می شود و همین امر در فشار ها و تنش های کار روزانه وقفه ایجاد می کند. ( کهانا، 1382، ص 226 )
نتیجه گیری
فراگیر بودن استرس در جامعه مان از آن جا آشکار می شود که هر یک با زبان خود به طریق مختلف آن را بیان می کنیم مثلا می گوییم " احساساتم جریحه دار شده اند، احساس تنگی، فشار، تنش، وحشتزدگی و آشفتگی، بی قراری می کنیم. " با هر زبانی که احساسمان را بیان کنیم به هر حال استرس را همگی مان تجربه می کنیم. استرس در زندگی روزمره به شیوه های متفاوتی بروز می کند، این استرس ها در طول روز طبیعی است. با وجود این استرس طولانی و شدید اغلب سبب بروز علایم ناراحت کننده ای می شود که اشخاص در مورد آن ها نگران می شوند. در اینجاست که آنها به دنبال کمک خارجی بر می آیند و اغلب اولین پناهگاه آنان مطب پزشک عمومی است. (پاول، 1376، ص 11 )
فهرست منابع
1 درمان استرس در 12 هفته، سارا پاول، ترجمه دکتر کیانوش زهراکار، سال 1376
2 مدیریت استرس، تری کهانا، ترجمه مهدی رضایی، سال 1382
3 مدیریت استرس، لوک آلتمایر، ترجمه مهدی قراچه داغی، سال 1385